Rol bewoners

Signaleren en verantwoordelijkheid nemen
Bewoners ervaren, signaleren en melden de overlast. Zij zijn de belangrijkste informatiebron bij dossier­opbouw. Wanneer de situatie daar naar is, is het in eerste instantie de klager zelf die de overlastgever op zijn gedrag aanspreekt. Dit kan natuurlijk niet wanneer hij zich daarbij in gevaar brengt, maar in veel gevallen kan dit prima. Het komt geregeld voor dat mensen niet eens weten dat ze overlast veroorzaken. Zij zijn vaak bereid hun gedrag aan te passen. Verloopt het gesprek in eerste instantie moeizaam, dan kunnen vrijwilligers van Buurtbemiddeling het gesprek begeleiden.

Wanneer het bewoners niet lukt om de overlastgever zelf aan te spreken (of als die niet luistert) en als buurtbemiddeling niet heeft geholpen, kunnen zij een klacht indienen, bijvoorbeeld bij een Meldpunt Woonoverlast. De burger kan overlast ook melden als hij of zij niet direct zelf benadeeld wordt. In dat geval kan de melding een ondersteuning voor politie of wijktoezicht zijn.

De afhandeling van de klacht is afhankelijk van de aard en de ernst van de overlastsituatie. Indien de klager overlast ervaart, kan dit ook een privaatrechtelijke kwestie zijn. Daarvoor kunnen bewoners zich ook organiseren in bijvoorbeeld een buurtvereniging, om samen de rechtsgang te maken. De burgerlijke rechter kan vervolgens uitspraak doen, of mediation voorstellen. Het is niet uitgesloten dat er tegelijkertijd een privaatrechtelijk en een bestuursrechtelijk traject loopt.

Rol gemeente

Regie voeren
De gemeente voert in principe de regie over de aanpak van woonoverlast. Gemeenten hebben als beheer­ders van de openbare ruimte, van de staat van de bebouwing en de leefbaarheid een belangrijke taak om woonoverlast te voorkomen en aan te pakken. Ook anderen hebben hierbij een rol: bijvoorbeeld de bewoners zelf, corporaties of particuliere verhuurders.

Maar de regie ligt bij de gemeente. Zij heeft inzicht in de aantallen en aard van de overlastklachten en in de afhandeling van de klachten. Zij kan beleid overwegen, organiseert eventuele samenwerking en draagt de uiteindelijke zorg voor de evaluatie en zo nodig bijstelling van beleid.

Leefbaarheid bewaken
Voor alle gevallen dat de klager en de beklaagde niet bij dezelfde corporatie huren is de gemeente bij woonoverlastproblemen uiteindelijk verantwoordelijk voor de leefbaarheid. Dit betekent dat zij de burger de weg wijst, maar vaak ook dat zij zelf ingrijpt. Wanneer er incidenteel woonoverlast voorkomt of in het geval van kleinere gemeenten, ligt een pragmatische aanpak, zoals regionale samenwerking, voor de hand.

In het geval van structurele overlast wordt aangeraden dat de gemeente beleid opstelt, faciliteiten biedt voor het voorkomen en oplossen van problemen, toezicht uitoefent en zo nodig handhavend optreedt.

Rol college van burgemeester en wethouders

Handhaven openbare orde en veiligheid
De burgemeester is verantwoordelijk voor het handhaven van de openbare orde en veiligheid en is bevoegd – en in beginsel verplicht – om bij ernstige overlast besluiten te nemen om de openbare orde te handhaven.

De burgemeester informeert de gemeenteraad over openbare orde en veiligheidszaken. Hij heeft ook directe contacten met de chefs van politie en met het Openbaar Ministerie. Als overlast bestaat uit strafbare feiten kan de burgemeester dit bespreken met het hoofd van politie en de Officier van Justitie. Dan is er sprake van een ‘lokale driehoek’.

Voor de leefbaarheid in bepaalde wijken of buurten is een vakwethouder vaak het bestuurlijke aanspreek­punt, bijvoorbeeld een wethouder voor een bepaalde wijk of een wethouder leefbaarheid.

Wanneer er een situatie van ernstige overlast is met gevaar voor de openbare orde of als er sprake is van een (brand)gevaarlijke situatie voor personen kan de burgemeester direct optreden. Voorbeelden van maatregelen zijn het sluiten van woningen op grond van de wetten Victoria, Damocles en artikel 17 Woningwet en het uitreiken van gebiedsontzeggingen. Een spoedhandhavingsactie is op korte termijn (binnen een week) voor te bereiden en uit te voeren.

Rol verhuurder

Waarborgen rustig woongenot
Klachten over overlast zullen veelal als eerste bij de corporaties of particuliere verhuurders terecht komen. Zij hebben op basis van het huurcontract en het huurrecht als verhuurder een plicht om op te treden tegen overlastgevende huurders. Rechten en plichten van huurder en verhuurder staan in het Burgerlijk Wetboek (huurrecht) en in de huurovereenkomst.

De verhuurder heeft de plicht om ervoor te zorgen dat zijn huurder ongestoord van de door hem of haar gehuurde woning kan genieten. De verhuurder mag van haar huurders verlangen dat zij zich als goed huurder gedragen. In situaties waarbij zowel klager als beklaagde bij dezelfde verhuurder huren, dient de verhuurder dus actie te ondernemen.

Vaak zal de melding ook als eerste bij de verhuurder terecht komen. Meldingen kunnen ook via de gemeente of via een gezamenlijk meldpunt binnenkomen.

Voor dossieropbouw, en voor optreden bij escalatie, zijn zij bijvoorbeeld weer afhankelijk van de politie. Als niets anders helpt, zal de verhuurder de rechter moeten verzoeken om het huurcontract van de overlastgevende huurder te ontbinden.

Rol Vereniging van Eigenaars

Afspraken maken en bewaken
In een appartementencomplex zijn alle eigenaren gezamenlijk eigenaar van het complex. Elke eigenaar heeft het exclusief gebruik van een privégedeelte en het medegebruik van het gemeenschappelijke gedeelte. De vertegenwoordiging van de eigenaren tezamen, de VvE, heeft ruime mogelijkheden binnen het complex woonoverlast aan te pakken op grond van de splitsingsakte en het huishoudelijk reglement.

In de akte van het splitsingsreglement, die meestal wordt gebaseerd op een modelreglement, is de bepaling opgenomen dat eigenaren geen onredelijke hinder aan andere eigenaren mogen toebrengen. Het door de VvE vast te stellen en te wijzigingen huishoudelijk reglement, biedt mogelijkheden de in de splitsingsakte opgenomen bepalingen om overlast te voorkomen te specificeren.

Bij het niet naleven van bepalingen in de akte en het huishoudelijk reglement kan de VvE boetes opleggen. In het geval van zware overtredingen heeft de VvE mogelijkheden om een eigenaar het verder gebruik van een appartement te ontzeggen.

Rol politie

Wijkagent ogen en oren van de wijk
De wijkagent heeft een signalerende en toezichthoudende functie in de wijk of een dorp. Binnen zijn werkzaamheden als agent is hij veel in de wijk aanwezig en onderhoudt hij nauw contact met bewoners – hij kent zijn pappenheimers en is voor hen een aanspreekpunt. Daarnaast heeft een wijkagent een duidelijke handhavende taak en de bevoegdheden om op te kunnen treden tegen overlast(veroorzakers). Tot slot is de wijkagent voor veel partijen een bron van informatie.

Reageren op acute meldingen
Veel mensen bellen bij overlast de politie. De politie reageert op acute meldingen, van bijvoorbeeld muziek die midden in de nacht te hard aanstaat. De politie heeft ook een taak bij het opnemen van aangiftes van bijvoorbeeld bedreiging, mishandeling of discriminatie. Processen verbaal van (wijk)agenten zijn van belang voor de opbouw van een dossier, als dat nodig mocht blijken te zijn.

Normaal gesproken is de politie niet de partij die de regie voert, of de aanpak van een case initieert, maar wel aanspreekbaar als veiligheidspartner die meedoet, bijvoorbeeld in een convenant over gegevensuitwisseling.

Rol Openbaar Ministerie

Vervolgen strafbare feiten
Het Openbaar Ministerie is aan zet als er op strafrechtelijke maatregelen wordt ingezet. De beklaagde wordt dan verdacht van een strafbaar feit. Het is de taak van het Openbaar Ministerie om zaken die door de politie worden aangebracht zelf af te doen of voor de rechter te brengen. Vaak wordt hierin prioriteit aangebracht omdat de capaciteit van het parket beperkt is.

Als gevolg van een consequente aanpak van ernstige woonoverlast kan het aantal strafzaken in een arrondissement in korte tijd drastisch toenemen. Betrek daarom ook het Openbaar Ministerie bij de aanpak van woonover­last, en maak afspraken over de capaciteit voor de afhandeling van strafzaken die aan woonoverlast zijn gerelateerd. Het Openbaar Ministerie kan ook in een specifieke casus het strafrecht gericht en in samenwerking met andere partijen inzetten voor de aanpak van woonoverlast.

Rol wijkteams

Wijkteams zijn zorg verleners in de nulde en eerste lijn. Zij zijn voorliggend aan de tweedelijns zorg psychiatrie en verslaving. Als gevolg van de decentralisatie zijn veel gemeentes nu uitgerust met deze teams. Deze teams signaleren vroeg de overlast en interveniëren als eerste.

Rol zorg- en hulpverlening

Hulp bieden bij psychische- of verslavingsproblemen
Mensen met psychische en/of verslavingsproblemen die overlast geven zullen doorgaans niet uit eigen beweging hulp zoeken. In de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is daarvoor het prestatieveld OGGZ (openbare geestelijke gezondheidszorg) opgenomen. Alle gemeenten in Nederland hebben taken op het gebied van de OGGZ. Trefwoorden:

• een vangnetfunctie: erger en uitval voorkomen, en
• een herstelfunctie: weer meedoen en erbij horen en terugval voorkomen.

Mensen met psychische en/of verslavingsproblemen die overlast geven zullen doorgaans niet uit eigen beweging hulp zoeken. In de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is daarvoor het prestatieveld OGGZ (openbare geestelijke gezondheidszorg) opgenomen. Alle gemeenten in Nederland hebben taken op het gebied van de OGGZ. Trefwoorden: een vangnetfunctie: erger en uitval voorkomen, en een herstelfunctie: weer meedoen en erbij horen en terugval voorkomen.

De centrumgemeenten zijn verantwoordelijk voor de maatschappelijke opvang. De toeleiding naar de zorg/hulp gebeurt door de sociale teams. In heel veel gemeenten zijn de OGGZ netwerken en meldpunten opgegaan in de sociale teams. Zij zijn nu veelal het eerste aanspreekpunt voor omwonenden.

Rol gemeente in combinatie met rol zorg- en hulpverlener
Bij een interventie in een huishouden is het hebben en inzetten van een interventiebudget een goede aanvulling op het instrumentarium voor de aanpak woonoverlast. Het inzetten van interventiebudget in bv een vervuild huis kan dan door de zorg worden gebruikt als wisselgeld. Veroorzaker hoeft bedrag niet of gedeeltelijk terug te betalen zolang hij zich begeleidbaar opstelt en zich houdt aan een aantal voorwaarden.